SME là gì? Vai trò và 5 đặc điểm chính của doanh nghiệp SME

SME là gì? Đừng vội nghĩ đó chỉ là “công ty nhỏ”.

Tại Việt Nam, doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) chiếm tới 98% tổng số doanh nghiệp. Họ chính là những “tế bào sống” len lỏi vào mọi ngóc ngách đời sống – từ quán cà phê bạn ghé mỗi sáng, tiệm bánh mì quen thuộc đến các dịch vụ IT bạn dùng. Đây không chỉ là trụ cột của khu vực tư nhân mà còn là “xương sống” thực sự của nền kinh tế, đảm bảo vấn đề sống còn và việc làm cho hàng triệu người lao động.

Bài viết chuyên sâu này sẽ đi từ định nghĩa, tiêu chí phân loại mới nhất, đến vai trò không thể thay thế và những thách thức “đau đầu” mà các SME đang phải vượt qua.

1. SME là gì? Giới thiệu SME khái niệm chi tiết

Hãy bắt đầu với điều cơ bản nhất.

SME là viết tắt của cụm từ tiếng Anh. Đó là Small and Medium-sized Enterprises. Đôi khi là Small and medium enterprises. Nó có nghĩa là Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa.

Đây là thuật ngữ chỉ các tổ chức kinh doanh (business organizations). Họ có quy mô ở mức độ nhất định (vừa, nhỏ, siêu nhỏ). Quy mô này dựa trên các tiêu chí cụ thể. Như số lao động, doanh thu, hoặc tổng nguồn vốn.

1.1 Định nghĩa chính xác doanh nghiệp SME

Về cơ bản, SME là một thực thể kinh doanh (Business). Đó có thể là công ty cổ phần, TNHH, doanh nghiệp tư nhân… Quy mô của họ không vượt quá các ngưỡng nhất định. Pháp luật của mỗi quốc gia sẽ quy định ngưỡng này.

Bạn có thể hình dung thế này. Các tập đoàn lớn (Corporations) là những “gã khổng lồ”. Ví dụ như VinGroup, Samsung, hay FPT. Còn các doanh nghiệp SME là đội quân đông đảo, linh hoạt. Họ tạo nên hệ sinh thái kinh doanh quanh các “gã khổng lồ”.

Họ có thể là xưởng may 50 công nhân. Một công ty phần mềm 100 nhân sự. Một chuỗi nhà hàng 3 chi nhánh. Hay một cửa hàng bán lẻ tạp hóa tại địa phương. Quy mô của họ không “khủng”. Nhưng sự hiện diện của họ là phần tất yếu của nền kinh tế.

1.2 Phân biệt doanh nghiệp SME và Startup

Đây là một trong những nhầm lẫn phổ biến nhất. Nhiều người nghĩ công ty mới, công ty nhỏ là Startup. Điều này không hoàn toàn đúng.

Hãy thử tưởng tượng:

• Doanh nghiệp SME giống như bạn xây một ngôi nhà vững chãi. Mục tiêu là hoàn thiện ngôi nhà. Bạn đưa nó vào sử dụng ổn định. Bạn tạo ra dòng tiền và tối đa hóa lợi nhuận. Mô hình kinh doanh của họ đã được chứng minh. (Ví dụ: mở một nhà hàng phở). Họ tập trung vào lợi nhuận và sự ổn định.

• Startup (Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo) giống như bạn chế tạo tên lửa. Mục tiêu của bạn là tăng trưởng thần tốc (scale-up). Bạn muốn bay thật cao, thật xa, khám phá vùng đất mới. Startup thường gắn liền với công nghệ, sự đổi mới. Họ chấp nhận rủi ro cao, “đốt tiền” để chiếm lĩnh thị trường. Họ thường tìm kiếm các vòng gọi vốn.

Đặc điểm	Doanh nghiệp SME	Startup
Mục tiêu	Lợi nhuận ổn định, tăng trưởng bền vững.	Tăng trưởng thần tốc, chiếm lĩnh thị trường.
Mô hình	Mô hình kinh doanh đã được chứng minh.	Mô hình kinh doanh mới, đột phá, chưa chắc chắn.
Tăng trưởng	Tăng trưởng tuyến tính (từ từ, chắc chắn).	Tăng trưởng phi mã, theo cấp số nhân.
Nguồn vốn	Vốn tự có, vay ngân hàng, lợi nhuận giữ lại.	Vốn đầu tư mạo hiểm (Venture Capital).
Rủi ro	Rủi ro trung bình, tập trung vào vận hành.	Rủi ro cực cao, 90% có thể thất bại.
Ví dụ	Xưởng cơ khí, công ty luật, quán cà phê.	Grab, MoMo, một nền tảng SaaS mới.

Như vậy, một Startup có thể khởi đầu là SME. Nhưng không phải SME nào cũng là Startup.

2. Đặc điểm chính của doanh nghiệp SME

Chúng ta cùng tìm hiểu các đặc điểm chính của SME là gì nào? Điều gì khiến một SME khác biệt so với tập đoàn lớn? Chúng ta cần nhìn vào những đặc tính cố hữu của chúng.

2.1 Tính linh hoạt và khả năng thích ứng cao

Đây là vũ khí mạnh nhất của SME. Hãy tưởng tượng SME như một chiếc thuyền thúng nhỏ. Nó dễ dàng xoay trở trong con lạch hẹp. SME có thể thay đổi chiến lược nhanh chóng. Họ điều chỉnh sản phẩm, ra quyết định tức thì. Họ không cần qua 10 cấp phê duyệt như tập đoàn lớn.

2.2 Bộ máy quản lý tập trung và tinh gọn

Chủ doanh nghiệp SME thường là người quản lý (Management). Họ cũng điều hành trực tiếp. Họ nắm rõ từng nhân viên, từng khách hàng. Điều này giúp các quyết định được đưa ra “trong một nốt nhạc”. Nhưng đây cũng là điểm yếu. Mọi thứ phụ thuộc vào một người. Điều này dễ gây ra “cổ chai” trong quản lý. Nó đòi hỏi kiến thức về quản trị kinh doanh (business management).

2.3 Tập trung vào thị trường ngách (Niche Market)

SME hiếm khi đối đầu trực diện với các ông lớn. Thay vào đó, họ tìm kiếm “đại dương xanh” nhỏ hơn.

Đó là những thị trường ngách. Những nhu cầu cụ thể mà tập đoàn bỏ qua. Ví dụ: một công ty phần mềm chỉ dành cho phòng khám nha khoa.

2.4 Hạn chế về nguồn vốn và công nghệ

Hạn chế về nguồn vốn SME là gì?

Đây là “gót chân Achilles” của hầu hết SME. Họ gặp khó khăn khi tiếp cận tài chính (Finance). Đặc biệt là các nguồn vốn vay lớn từ ngân hàng. Ngân sách cho R&D hay đầu tư công nghệ mới thường rất eo hẹp.

2.5 Quan hệ lao động gần gũi

Môi trường làm việc tại SME thường mang tính “gia đình”. Mọi người biết mặt nhau. Mối quan Fhệ gần gũi và hỗ trợ lẫn nhau. Điều này tạo nên văn hóa doanh nghiệp gắn kết. Nhưng nó cũng là thách thức khi muốn giữ chân nhân tài.

3. Tiêu chí xác định doanh nghiệp SME tại Việt Nam (Theo Nghị định 80/2021/NĐ-CP)

Tiêu chí xác định doanh nghiệp SME là gì?

Đây là phần cực kỳ quan trọng và mang tính pháp lý. Để được công nhận là SME, doanh nghiệp phải đáp ứng tiêu chí cụ thể. Không chỉ là “cảm thấy” mình nhỏ. Khi đó, họ mới được hưởng các chính sách hỗ trợ.

Tại Việt Nam, các tiêu chí này được quy định rõ. Chúng nằm trong Nghị định 80/2021/NĐ-CP. Nghị định này thay thế cho Nghị định 39/2018/NĐ-CP trước đó.

3.1 3 tiêu chí phân loại chính

Nghị định 80/2021 dùng 03 tiêu chí chính. Chúng dùng để xác định quy mô doanh nghiệp (siêu nhỏ, nhỏ, vừa):

1. Số lao động: Là số lao động (Employment) tham gia BHXH bình quân năm.

2. Tổng doanh thu: Là tổng doanh thu của năm trước liền kề.

3. Tổng nguồn vốn: Là tổng nguồn vốn trên bảng cân đối kế toán năm trước.

Lưu ý quan trọng: Nghị định 80/2021 chia doanh nghiệp thành 02 lĩnh vực. Mỗi lĩnh vực có ngưỡng tiêu chí khác nhau:

• Lĩnh vực 1: Nông nghiệp, Lâm nghiệp, Thủy sản; Công nghiệp và Xây dựng.

• Lĩnh vực 2: Thương mại và Dịch vụ.

Một doanh nghiệp là SME khi đáp ứng đồng thời hai điều kiện. Đó là về lĩnh vực và quy mô.

3.2 Bảng tiêu chí phân loại SME chi tiết (Theo Nghị định 80/2021/NĐ-CP)

Đây là bảng tổng hợp chi tiết các tiêu chí:

Quy mô	Lĩnh vực	Tiêu chí 1: Số lao động (tham gia BHXH)	Tiêu chí 2: Tổng doanh thu (năm trước)	Tiêu chí 3: Tổng nguồn vốn (năm trước)
Doanh nghiệp SIÊU NHỎ	Nông, Lâm, Thủy sản; Công nghiệp & Xây dựng	$\le$ 10 người	$\le$ 3 tỷ đồng	$\le$ 3 tỷ đồng
	Thương mại & Dịch vụ	$\le$ 10 người	$\le$ 10 tỷ đồng	$\le$ 3 tỷ đồng
Doanh nghiệp NHỎ	Nông, Lâm, Thủy sản; Công nghiệp & Xây dựng	$\le$ 100 người	$\le$ 50 tỷ đồng	$\le$ 20 tỷ đồng
	Thương mại & Dịch vụ	$\le$ 50 người	$\le$ 100 tỷ đồng	$\le$ 50 tỷ đồng
Doanh nghiệp VỪA	Nông, Lâm, Thủy sản; Công nghiệp & Xây dựng	$\le$ 200 người	$\le$ 200 tỷ đồng	$\le$ 100 tỷ đồng
	Thương mại & Dịch vụ	$\le$ 100 người	$\le$ 300 tỷ đồng	$\le$ 100 tỷ đồng

Cách xác định:

Một doanh nghiệp được coi là vừa, nhỏ, hoặc siêu nhỏ. Họ cần đáp ứng các tiêu chí tương ứng trong bảng. Ví dụ: một công ty phần mềm (Thương mại & Dịch vụ). Họ có 60 nhân viên, doanh thu 120 tỷ, vốn 60 tỷ. Công ty này sẽ được xác định là Doanh nghiệp Vừa.

4. Vai trò của khối doanh nghiệp SME đối với nền kinh tế

Vai trò của SME là gì bắt đầu nào? Nếu 97-98% doanh nghiệp là SME, vai trò của họ không thể “nhỏ”. Họ thực sự là “xương sống” của nền kinh tế (Economy). Họ là “bệ đỡ” của quốc gia. Đây là đặc điểm chung của nhiều nền kinh tế (Economies) đang phát triển.

4.1 Tạo việc làm (Employment) và giảm tỷ lệ thất nghiệp

Đây là vai trò xã hội lớn nhất. Các SME là cỗ máy tạo việc làm chủ lực. Khối doanh nghiệp này đang thu hút trên 50% tổng số lao động (Employment). Họ cung cấp cơ hội việc làm cho hàng triệu người. Từ lao động phổ thông đến kỹ sư. Đặc biệt là ở các khu vực địa phương, nông thôn. Điều này giúp giảm áp lực thất nghiệp. Nó cũng đảm bảo an sinh xã hội.

4.2 Đóng góp vào GDP (Gross domestic product) và ngân sách nhà nước

Đây là một con số đáng kinh ngạc. Dù quy mô nhỏ, SME đóng góp 45% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Điều này cho thấy sức sản xuất, kinh doanh mạnh mẽ của họ. Hơn nữa, họ là nguồn thu thuế quan trọng. Họ góp phần không nhỏ vào ngân sách nhà nước.

4.3 Sản xuất hàng hóa và dịch vụ đa dạng

Ai đã tạo ra sự đa dạng của hàng hóa trên thị trường? Chính là các SME. Họ đáp ứng những nhu cầu rất cụ thể. Họ lấp đầy các khoảng trống thị trường. Những khoảng trống mà “ông lớn” bỏ qua.

Từ chiếc ốc vít đặc thù, dịch vụ kế toán nhỏ. Đến các món ăn đặc sản địa phương… SME làm cho đời sống kinh tế trở nên phong phú.

4.4 Thúc đẩy cân bằng và phát triển kinh tế khu vực

Các tập đoàn lớn thường tập trung ở các thành phố lớn. Ví dụ như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh. Ngược lại, SME có mặt ở khắp mọi nơi. Từ thành thị đến nông thôn, miền núi. Họ chính là động lực phát triển kinh tế địa phương. Họ tận dụng nguồn lực tại chỗ (nguyên liệu, lao động). Họ giảm chênh lệch giàu nghèo giữa các vùng miền.

4.5 Khơi nguồn sáng tạo và bồi dưỡng tài năng trẻ

SME là “vườn ươm” tuyệt vời cho những ý tưởng mới. Họ cũng là nơi “luyện quân” cho các doanh nhân tương lai. Quy mô nhỏ và linh hoạt giúp họ thử nghiệm ý tưởng mới. Chi phí để thử nghiệm cũng không quá tốn kém. Rất nhiều tập đoàn lớn ngày nay đều xuất phát từ SME.

5. Các nhóm ngành nghề phổ biến của doanh nghiệp SME

Các nhóm ngành của SME là gì? SME hoạt động trong hầu hết mọi ngành kinh tế (economic sectors). Nhưng có một số nhóm ngành tập trung đông đảo nhất:

5.1 Thương mại và Phân phối (Bán buôn, Bán lẻ)

Đây là nhóm ngành đông đảo nhất. Bao gồm các cửa hàng tạp hóa, siêu thị mini. Các nhà phân phối hàng tiêu dùng. Đặc biệt là các sàn thương mại điện tử. (Shopee, Lazada, TikTok Shop).

5.2 Dịch vụ F&B (Nhà hàng và Dịch vụ ăn uống)

Các quán cà phê, nhà hàng, quán ăn… là hình ảnh quen thuộc của SME.

Đây là lĩnh vực có rào cản gia nhập thấp. Nhưng cạnh tranh cực kỳ khốc liệt.

5.3 Công nghiệp Chế biến, Chế tạo

Bao gồm các xưởng may mặc, xưởng cơ khí. Các nhà máy chế biến nông sản, sản xuất đồ gỗ… Họ thường là nhà cung cấp, gia công cho doanh nghiệp lớn.

5.4 Xây dựng và Bất động sản

Các công ty xây dựng quy mô nhỏ. Các nhà thầu phụ, văn phòng môi giới bất động sản. Họ chiếm một tỷ trọng đáng kể.

5.5 Dịch vụ chuyên nghiệp và Công nghệ

Nhóm ngành này đang phát triển nhanh. Bao gồm các công ty luật, kế toán, Agency Marketing. Các công ty outsourcing (gia công phần mềm).

6. Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp SME

Cơ hội và thách thức của SME là gì? Con đường của SME chưa bao giờ trải đầy hoa hồng. Môi trường của họ vừa giàu tiềm năng, vừa đầy chông gai.

6.1 Cơ hội phát triển

• Làn sóng Chuyển đổi số: Đây là cơ hội “vàng”. Công nghệ điện toán đám mây đang rất phát triển. Các phần mềm quản lý (ERP, CRM) giá rẻ. Thương mại điện tử và Digital Marketing cũng vậy. Chúng giúp SME tiếp cận khách hàng toàn cầu. Chi phí để làm việc này rất thấp.
• Hội nhập kinh tế sâu rộng: Các hiệp định thương mại tự do (FTA) mở toang cánh cửa xuất khẩu. Ví dụ như EVFTA, CPTPP. Hàng hóa Việt Nam có cơ hội tiếp cận thị trường khó tính.
• Thị trường nội địa 100 triệu dân: Nhu cầu tiêu dùng trong nước ngày càng tăng. Sự am hiểu văn hóa, thị trường địa phương là lợi thế. Đây là lợi thế của SME so với doanh nghiệp nước ngoài.
• Chính sách hỗ trợ của Chính phủ: Nhà nước ngày càng nhận thức rõ vai trò của SME. Nhiều chính sách được ban hành để “tiếp sức” cho họ.

6.2 Thách thức và khó khăn

• “Cơn khát” vốn triền miên

Đây là vấn đề muôn thuở của hoạt động kinh doanh (Business) nhỏ. SME rất khó tiếp cận tài chính (Finance). Họ thường thiếu tài sản thế chấp. Báo cáo của họ cũng chưa đủ minh bạch. Đây là bài toán khó của kinh tế tài chính (financial economics).

• Quản trị doanh nghiệp yếu kém

Phần lớn SME phát triển từ mô hình gia đình. Khi quy mô lớn lên, cách quản lý “cảm tính” trở thành rào cản. Họ thiếu quy trình bài bản, chiến lược dài hạn. Kiến thức về kinh tế kinh doanh (business economics) là thứ họ thiếu.

• Cạnh tranh khốc liệt

SME không chỉ cạnh tranh lẫn nhau. Họ còn đối mặt áp lực từ các tập đoàn lớn. Và cả các doanh nghiệp nước ngoài (FDI).

• Khó khăn trong giữ chân nhân tài

“Chảy máu chất xám” là vấn nạn. SME khó có thể đưa ra mức lương, phúc lợi cạnh tranh. Họ khó thu hút và giữ chân nhân sự giỏi.

• Rào cản pháp lý và thủ tục hành chính

Nhiều thủ tục hành chính vẫn còn rườm rà. (Ví dụ: thuế, hải quan, giấy phép). Chúng gây tốn kém thời gian và chi phí cho doanh nghiệp.

7. Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp SME của chính phủ

Chính sách hỗ trợ Sme là gì nào? Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ. Chúng được thể hiện qua Luật Hỗ trợ DNNVV và Nghị định 80/2021. Đây là vai trò của chính trị (Politics) với kinh tế.

7.1 Hỗ trợ tài chính, tín dụng và thuế

• Miễn, giảm thuế: Các doanh nghiệp SME (đặc biệt là siêu nhỏ) thường được ưu đãi thuế.

• Quỹ Phát triển DNNVV: Chính phủ lập các quỹ bảo lãnh tín dụng. Các quỹ này hỗ trợ SME vay vốn lãi suất ưu đãi.

• Ưu đãi tiếp cận vốn: Ngân hàng nhà nước khuyến khích các ngân hàng thương mại. Họ cần xây dựng các gói tín dụng riêng cho SME.

7.2 Hỗ trợ công nghệ và chuyển đổi số

• Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia: Có các gói hỗ trợ cụ thể giúp SME ứng dụng công nghệ.

• Hỗ trợ R&D và đổi mới sáng tạo: Các SME có dự án đổi mới sáng tạo sẽ được hỗ trợ. Họ được hỗ trợ kinh phí nghiên cứu, tư vấn công nghệ.

7.3 Hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực

• Các khóa đào tạo miễn phí/giá rẻ: Chính phủ, hiệp hội thường xuyên tổ chức các khóa học. Các khóa học về quản trị, marketing, tài chính…

=

• Tư vấn quản trị: Cung cấp các mạng lưới chuyên gia tư vấn. Họ giúp “bắt bệnh” và cải thiện hệ thống quản trị.

7.4 Hỗ trợ mở rộng thị trường

• Xúc tiến thương mại: Tài trợ chi phí cho SME tham gia hội chợ, triển lãm.

• Kết nối cung cầu: Tổ chức các sự kiện kết nối SME với doanh nghiệp lớn. Giúp họ tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

8. Giải pháp giúp doanh nghiệp SME phát triển bền vững

Cùng tìm hiểu chính sách hỗ trợ SME là gì nhé? Chính sách hỗ trợ là cần thiết. Nhưng “muốn đi xa, phải tự mình bước”. Để phát triển bền vững, các SME cần chủ động thay đổi.

8.1 Chuyên nghiệp hóa quản trị

Đây là yếu tố sống còn. Chủ doanh nghiệp phải thoát khỏi tư duy “làm thuê cho chính mình”. Hãy bắt đầu xây dựng quy trình rõ ràng, phân quyền. Áp dụng các công cụ quản lý cơ bản như CRM hay ERP. Đây là cách các công ty (companies) nhỏ trở nên vĩ đại.

8.2 Chuyển đổi số là “phao cứu sinh”, không phải “trang sức”

Đừng coi chuyển đổi số là thứ xa xỉ. Hãy bắt đầu từ những thứ nhỏ nhất.

Dùng email tên miền chuyên nghiệp, lưu trữ dữ liệu đám mây. Sử dụng phần mềm kế toán online, bán hàng đa kênh. Đây không còn là lựa chọn. Nó là yêu cầu bắt buộc để tồn tại.

8.3 Tập trung vào “Thương hiệu” thay vì chỉ “Bán hàng”

Nhiều SME chỉ tập trung bán hàng hôm nay. Họ quên mất xây dựng thương hiệu cho ngày mai. Một thương hiệu mạnh (dù nhỏ) sẽ có khách hàng trung thành. Nó giúp giảm phụ thuộc vào cuộc chiến quảng cáo.

8.4 Xây dựng văn hóa doanh nghiệp để giữ chân nhân tài

Nếu không thể cạnh tranh bằng tiền, hãy cạnh tranh bằng văn hóa. SME có lợi thế là môi trường làm việc linh hoạt. Hãy xây dựng một môi trường làm việc minh bạch, trao quyền.

8.5 Quản trị rủi ro và tài chính thông minh

Đừng “bỏ tất cả trứng vào một giỏ”. Hãy đa dạng hóa khách hàng, sản phẩm. Quan trọng nhất là phải minh bạch tài chính. Tách biệt rõ tài chính cá nhân và công ty.

9. Câu hỏi thường gặp (FAQ) về SME

Dưới đây là 5 câu hỏi thường gặp nhất về doanh nghiệp SME là gì:

9.1 Vì sao nhiều SME thất bại trong vài năm đầu?

Thường do quản trị yếu, thiếu kỹ năng tài chính – nhân sự – marketing, cùng với việc quản lý dòng tiền kém. Ngoài ra, họ không hiểu thị trường và thiếu chiến lược rõ ràng nên dễ mất phương hướng.

9.2 Để bắt đầu SME cần những gì?

Bạn cần một ý tưởng khả thi, mô hình kinh doanh rõ ràng và một bản kế hoạch chi tiết. Bên cạnh đó là nguồn vốn đủ để vận hành và các thủ tục pháp lý như đăng ký kinh doanh, thuế.

9.3 SME có thể tham gia xuất khẩu không?

Hoàn toàn có thể và nhiều SME Việt Nam đã làm rất tốt trong nông sản, thủ công mỹ nghệ… Các hiệp định FTA như EVFTA hay CPTPP cũng giúp mở cửa thị trường quốc tế.

9.4 Doanh nghiệp siêu nhỏ có được xem là SME không?

Có. SME bao gồm ba nhóm: siêu nhỏ, nhỏ và vừa, tùy theo số lao động và doanh thu. Doanh nghiệp siêu nhỏ là cấp nhỏ nhất nhưng vẫn nằm trong nhóm SME.

9.5 SME nên chọn Digital Marketing hay Marketing truyền thống?

Nếu ngân sách hạn chế, Digital Marketing là lựa chọn tốt vì chi phí linh hoạt và dễ đo lường. Tuy nhiên, kết hợp cả hai sẽ tối ưu hơn tùy vào đối tượng khách hàng và mục tiêu kinh doanh.

Kết luận

Doanh nghiệp SME có thể nhỏ về quy mô nhưng hoàn toàn có thể tạo ra sức bật lớn nếu biết quản trị tốt, ứng dụng công nghệ đúng lúc và tối ưu nguồn lực thông minh.

Thành công không nằm ở việc đi nhanh, mà ở khả năng thích ứng, học hỏi và phát triển bền vững mỗi ngày. Chỉ cần chiến lược rõ ràng và tư duy linh hoạt, SME hoàn toàn có thể bứt phá trong bất kỳ thị trường nào.